Trong buổi workshop này, Ms. Trần Minh Nguyệt – Associate Director của khối Consulting đã chia sẻ những khái niệm trong tâm lý học về cách não bộ tư duy và đưa ra quyết định, cũng như những câu đố vui thử thách người tham dự trong cách thức đưa ra quyết định của mỗi người
Trên lý thuyết, công thức để đưa ra quyết định đúng đã được đưa ra bởi nhà toán học Daniell Bernoulli: Expected value = (Odds of gain) x (Value of gain)
Dựa trên công thức này, chỉ cần biết tỷ lệ xảy ra (odds) và giá trị nhận được (value) của mỗi trường hợp có thể xảy ra thì chúng ta sẽ luôn biết cách đưa ra quyết định đúng đắn.
Tuy nhiên, các quyết định của chúng ta không đơn giản như vậy bởi vì xác định chính xác odds và value vô cùng khó. Đó là một phần lý do vì sao chúng ta đưa ra quyết định sai.
Trong nhiều trường hợp, odds khá dễ dàng ước lượng, ví dụ tỉ lệ thắng oẳn tù tì là 1/3, tỉ lệ rút được quân Át trong bộ bài là 1/13… Tuy nhiên, trên thực tế, chúng ta vẫn có thể tính toán, ước lượng odds sai do khả năng ghi nhận, nhớ của con người hạn chế hoặc do bị cảm xúc chi phối.
So với odds, value còn khó ước lượng hơn do chúng ta thường xác định value dựa trên trải nghiệm trong quá khứ, thay vì nhìn vào hiện tại. Ví dụ như một cái bánh mì giá 150k đắt hay rẻ phải phụ thuộc vào hoàn cảnh được mua ở ngay trước cổng công ty nơi chúng ta vẫn mua và có nhiều lựa chọn, hay ở trên một chuyến bay dài mà không có lựa chọn món ăn nào khác. Tương tự như vậy, trong siêu thị hoặc khi mua hàng online, người ra sẽ thường đưa ra giá của sản phẩm trước đây và giá khi đã giảm. Xu hướng so sánh với giá quá khứ này khiến chúng ta có thể đưa ra những quyết định không thực sự tối ưu về mặt lợi ích.
Nguyên nhân chúng ta ước lượng odds và value sai, chính là do heuristics, hay còn gọi là rule of thumb/quy tắc ngón tay cái/quyết định bằng sự cảm tính. Heuristics là cách tư duy lối tắt giúp giải quyết vấn đề nhanh chóng, giảm thời gian suy nghĩ, dựa trên thói quen và kinh nghiệm tuy nhiên lại có thể dẫn đến các kết quả không hợp lý hoặc không chính xác. Trên thực tế, kể cả các nhà khoa học hàng đầu, các lãnh đạo công ty, doanh nghiệp cũng thường xuyên đưa ra quyết định dựa trên heuristics, thay vì dữ liệu và phân tích chuyên sâu đối với các vấn đề quan trọng.
Có 4 loại heuristics chính:
– Availability heuristics: Phán đoán về tỉ lệ/tần suất hoặc xác suất dựa trên khả năng nhớ được các trường hợp và sự kiện có thể xảy ra.
– Affect heuristics: Tâm trạng, cảm xúc, sự vui buồn ảnh hưởng đến sự đưa ra quyết định.
– Representative heuristics: Đánh giá tỉ lệ/xác suất của một sự việc, hiện tượng dựa trên một sự việc, hiện tượng mà mình cho rằng tương tự.
Phương pháp giúp chúng ta quyết định chính xác hơn:
– Slow down.
– Process your emotions.
– Be aware of the heuristics.
– Check the numbers.
– Actions are in your hands.